በትግራይ ተቀባይነት ያለው ጊዜያዊ አስተዳደር ምስረታን በተመለከተ ትችቶችና እና አስተያየቶች በሚል የቀድሞ ሌተናል ጀነራል ጻድቃን የሽግግር አስተዳደር ለማቋቋም የተሰየመውን አካል በእንግሊዝኛ ባሰራጩት ደብዳቤ አውግዘዋል። ዴሞክራሲያዊ እንዳልሆነ አስታውቀዋል።
በጻድቃን ገብረትንሳኤ (ሌተና ጄኔራል)
ብዙዎቻችን ቀደም ብለን እንደምናውቀው የትግራይ ክልላዊ መንግስት ባለፈው አመት ህዳር ወር ላይ ከኢፌዲሪ ባለስልጣናት ጋር በተፈራረመው የፕሪቶሪያ ስምምነት መሰረት፣ ጊዜያዊ የክልላዊ አስተዳደር (IRA) የሚቋቋምበትን መንገድ የሚያጠና፣ ሀሳብ የሚያቀርብ እና የሚያመቻች ኮሚቴ ሰይሟል።
በቅርቡ በተደረገው የኮሚቴው የሂደት ሪፖርት በቀረበበት ስብሰባ ላይ ለመገኘትና እና ለመሳተፍ እድሉን አግኝቻለሁ። የኮሚቴው አባላት በሂደት ሪፖርታቸው ባለድርሻ አካላት የሚሉትን የመለየት፣ የመምረጥ እና የመጋበዝ እቅድ እንዳላቸው ጠቁመው፣ በጊዜያዊ አስተዳደር የምሥረታ ሂደት ላይ ውይይትና ስምምነት ይደረጋል። ይሁንና ከላይ ከተገለጸው ውጪ ስለሚመሰረተው ካውንስል ግልጽ የሆነ መንገድ ወይም ተግባር እስካሁን አልተገኘም።
በኮሚቴው አመሰራረት፣ አደረጃጀት እና ስልጣን ላይ አሁንም ትልቅ መሻሻል እንዳለ ቢታየኝም መንግስት ጅምር ወስዶ ሂደቱን በማጥናት አማራጮችን ለማቅረብ መሞከሩን ላደንቅ እወዳለሁ። በኮሚቴው የተደረገውን ጥረት እና እስካሁን ላስመዘገቡት እድገት እውቅና እና ምስጋና ማቅረብ እፈልጋለሁ።
ሂደቱን በመደገፍና በማጠናከር በትግራይ እያጋጠመን ካለው የፖለቲካ ፈተና ጋር ተመጣጣኝ የሆነ መፍትሄ ላይ ለመድረስ በማሰብ; በውይይቶቹ ወቅት ባነሳኋቸው አንዳንድ ጉዳዮች ላይ የእኔን አስተያየት እና አስተያየት ማካፈል እንደሚያስፈልገኝ ተሰማኝ።
- የሂደቱ አስፈላጊነት እና የውጤቱ አስፈላጊነት;
የትግራይ እና የትግራይ ተወላጆች ደም አፋሳሹን እና አስከፊውን ጦርነት ለቀው ወደ ሰላም፣ መልሶ ግንባታ እና ዴሞክራሲያዊ አስተዳደር ሽግግር እየገቡ ነው። ግጭት በተከሰተ ሰፈር ውስጥ ሰላምን መጠበቅ እና መመስረት; በከፍተኛ ደረጃ የተጎዳችውን ትግራይን እና በጅምላ የፈራረሰውን የትግራይ ማህበረሰብ መልሶ ማቋቋም እና ማገገሚያ; እንዲሁም የዴሞክራሲያዊ አስተዳደር ሥርዓት መንደፍ፣ የትግራይ የፖለቲካ ባህል የለውጥ ጅምር፣ እውነተኛ ፍትሃዊ እና ዴሞክራሲያዊ ምርጫ በማካሄድ መጠናቀቅ የሁሉም የትግራይ ተወላጆች አስተዋፅኦ እና ድጋፍ እና እኛ የትግራይ ተወላጆች ከምንችለው በላይ እና አቅምን የሚጠይቅ ነው። ይህ የሽግግር አስተዳደር ምስረታ ሂደት የሁሉንም የትግራይ ተወላጆች (አሁን ባለው ሁኔታ) ሰፊ ተሳትፎን መፍቀድና ማስቻል እና ተቀባይነት ያለው እና የሚስማማ አስተዳደርን በማዳረስ ከሁሉም አጋሮቻችን እና አጋሮቻችን ጋር በመስራት ሰላምን ለማስፈን በሚደረገው ጥረት እና በማስተባበር መስራት ይኖርበታል። መልሶ መገንባትን ያረጋግጣል.
ስለዚህ የምስረታ ሂደቱን ሊገልጹ የሚገባቸው ቁልፍ ባህሪያት ግልጽ፣ ሁሉን አቀፍ፣ ዴሞክራሲያዊ እና ውጤታማ ሲሆኑ ተቀባይነት ያለው፣ ቅልጥፍና እና ብቃት ውጤቱን ሊወስኑ ይገባል። እያንዳንዱ የሂደቱ አካል ቁልፍ ባለድርሻ አካላትን ያካተተ መሆን አለበት፣ እና እያንዳንዱ ተወካይ በዲሞክራሲያዊ መንገድ መመረጥ አለበት ፣ አጠቃላይ ሂደቱ ግልፅ ፣ ጥሩ እና ውጤታማ ሆኖ መቀጠል አለበት።
- የኮሚቴው ስብጥር እና ስልጣን.
የኮሚቴው አባላት እንወክላለን ከሚሏቸው ተቋማትና ዘርፎች የተውጣጡ ቢሆንም፣ አንዳቸውም በይፋ ተመርጠው እንዲወክሉ የተሰጣቸው አለመሆናቸውን የሚታወቅ ነው። በመንግሥት ተመርጠው የተመደቡ ናቸው። ስለዚህ ህጋዊ ውክልና አለመኖሩ የማይካድ ነው። ይባስ ብሎ አሁን ያለው ኮሚቴ ያላካተታቸው አስመስሎ የማይቀርባቸው በጣም ጠቃሚ ባለድርሻ አካላት እና ተዋናዮች አሉ። በኮሚቴው ውስጥ የተወከሉ ከህወሓት፣ ከህወሓት እና ከትግራይ ምርጫ ኮሚሽን የተውጣጡ አባላት ግን ቁልፍ ባለድርሻ አካላት እንደ ተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ አካዳሚዎች፣ ዲያስፖራ፣ የንግድ ማህበረሰብ፣ የሲቪክ ማህበራት ወዘተ. ሙሉ በሙሉ ጠፍተዋል. የ IRA ምስረታ ሂደት ቀድሞውንም ጉድለት ያለበት ይመስላል ስለዚህ ያሉትን አባላት ህጋዊ ለማድረግ እና የጎደሉትን ባለድርሻ አካላትን ለማካተት እርምጃዎች ካልተወሰዱ በስተቀር የሚፈለገውን ውጤት ያስገኛል ተብሎ አይጠበቅም።
የሂደቱ ዲዛይን እና አፈፃፀም፡-
ሌላው ላነሳው የምፈልገው ጉዳይ የዚህ ኮሚቴ ሥልጣንና ተግባር ነው። አካታች እና ህጋዊ ትእዛዝ እና ግልጽ የማጣቀሻ ውሎች ባይኖሩም ኮሚቴው አጠቃላይ ትዕይንቱን ከሂደት ቀረጻ እስከ አፈፃፀሙ ማለትም ክትትልና ክትትልን ማካሄድ የሚፈልግ ይመስላል። በተሰጣቸው ኃላፊነት እና ውክልና ላይ ካለው ግልጽ ጉድለት አንጻር ትርኢቱን በተዘዋዋሪ እና በብቸኝነት እንዲያካሂዱ መፍቀድ ግጭት እና አደገኛ ሊሆን ይችላል። በጣም ጥሩ እና ብቸኛው ነገር ሊፈቀድላቸው ይገባል; ያቀረቡትን የሂደት ንድፍ አዘጋጅተው ለሾማቸው አካል ማለትም ለመንግስት ማቅረብ ነው። እንደደረሰው እና ምናልባትም በሃሳቡ መሰረት, መንግስት የዋና ባለድርሻ አካላት ተወካዮችን በመጋበዝ የውሳኔ ሃሳቡን በመገምገም እና በማጽደቅ ላይ እንዲሳተፉ ያደርጋል. አሁን ያሉት የህወሓት እና የህወሓት ተወካዮች በአዲሱ ኮሚቴ አባልነት ሊቀጥሉ ይችላሉ ነገርግን እዚህ ላይ ዋናው ነገር ማን መሳተፍ እንዳለበት እና የውክልና ኮታ ድልድል ላይ እንደ ተቃዋሚ ፓርቲዎች ያሉ አሁን የጠፉ ባለድርሻ አካላት ተወካዮች መሳተፍ አለባቸው። በጉባኤው እና በካውንስሉ ውስጥ.
ገለልተኛ ቁጥጥር እና observa.on አስፈላጊነት፡-
የዚህ ጊዜያዊ አስተዳደር ምስረታ የፕሪቶሪያ እና ተከታይ ስምምነቶች ቁልፍ አካል ነው፣ እሱም እንደ (i) የአፍሪካ ህብረት-ፓናል አባል ሀገራት የኬንያ፣ ናይጄሪያ እና ደቡብ አፍሪካ፣ (ii) የፌዴራል መንግስት ያሉ ቀጥተኛ ፈራሚዎች አሉ። እና (ii) ነብር። በተባበሩት መንግስታት ድርጅት፣ አሜሪካ እና ኢጋድ ውስጥም ታዛቢዎች እና/ወይም ዋስትና ሰጪዎች አሉ፤ ለሰላም ስምምነቱ ትግበራ ብቻ ሳይሆን ለፈራረሰችው ትግራይን መልሶ ለመገንባት እና መልሶ ለመገንባት ቁልፍ ሚና ይጫወታሉ ብለን የምንጠብቃቸው። ስለዚህ እነዚህ ታዛቢዎች በጊዜው ስለ አጠቃላይ ሂደቱ ቢያንስ በመረጃና በማዘመን ትክክለኛ ዳኝነት እንዲኖራቸው እና ሂደቱን እንዲቀበሉ ሊፈቀድላቸው ይገባል።
- የምክር ቤቱ ስብጥር እና ሥልጣን.
ምክር ቤቱ በመንግስት እና/ወይም በኮሚቴ የተመዘገቡ፣ የተጋበዙ እና የተመዘገበው የዋና ባለድርሻ አካላት ተወካዮች ጠቅላላ ጉባኤ ነው። ምንም እንኳን ለእያንዳንዱ ፓርቲ ወይም ባለድርሻ አካል የተመደበው የተወካዮች ኮታ እንደየፓርቲዎቹ ፖለቲካዊ ፋይዳ፣ አባልነት እና ተፅዕኖ ሊለያይ ቢችልም፣ አንድም ፓርቲ ፍጹም አብላጫ ወይም ምክር ቤቱን እንዲቆጣጠር ሊፈቀድለት አይገባም።
በስምምነቱ ወቅት፣ ምክር ቤቱ የአባልነት እና የውክልና ኮታ በታቀደው እና/ወይም በቀረበው መሰረት መገምገም እና መደገፍ ይችላል። በተስማሙበት ሥልጣን መሠረት የምክር ቤቱን ስብሰባዎችና ተግባራት የሚረከቡትን በፕሬዚዳንት እና በፀሐፊነት የራሱን ኃላፊዎች ሊመርጥ ይችላል።
ስልጣን (ማንዴት)
ተዋዋይ ወገኖች ፓርላማውን ለመበተን ምንም ፍላጎት እንደሌላቸው እና እንዲቀጥል መስማማት እንደሚችሉ በማሰብ የምክር ቤቱ ሥልጣን (i) የ IRA ተግባራትን እና ሥልጣንን ለመወሰን እና ለመወሰን ፣ (ii) አለቃን በመምረጥ እና / ወይም በመሾም ላይ ብቻ የተገደበ ይሆናል ። አስተዳዳሪ (የጊዜያዊ ጊዜ ፕሬዚደንት) ከውስጥም ሆነ ከውጪ ከካውንስል አባላት፣ (iii) የ IRA መዋቅርን እና ቁልፍ ሰራተኞችን (የካቢኔ አባላትን) መገምገም እና ማፅደቅ፣ በዋና አስተዳዳሪው እንደቀረበው፣ (iv) እቅዱን መገምገም እና ማፅደቅ። & በፌዴራል መንግሥት እና/ወይም በፓርላማ ለመጨረሻ ጊዜ ለማጽደቅ እና ለማጽደቅ በጀት፣ (v) የዳኝነት አካላትን ዋና ዋና ሹመቶች መገምገም እና ማፅደቅ፣ ፍትሃዊ እና ግልፅ ምርጫን ማካሄድ እና ስልጣንን ለተመረጡ ባለስልጣናት ማስረከብ፣ በሂደቱ IRAን በማሰናበት ወይም በመቀየር በተመረጠ ፓርላማ (viii) ይተካል ሀ እና አስፈላጊ በሚሆንበት ጊዜ. አባልነታቸው ከመቶ የማይበልጥ ቁልፍ ባለድርሻ አካላት ተወካዮች ምክር ቤት በዋና አስተዳዳሪው የሚመራውን የስራ አስፈፃሚውን አፈጻጸም ለመገምገም በየጊዜው ይሰበሰባል።
ምንም እንኳን ምክር ቤቱ እና IRA ህግ የማውጣት እና የማቅረብ ስልጣን ቢኖራቸውም በህገ መንግስቱ በተደነገገው እና በተደነገገው መሰረት ትክክለኛ የህግ አውጭነት ስልጣን በፌዴራልም ሆነ በክልል ደረጃ ከፓርላማዎች ጋር ይቆያል።
- የአስተዳደሩ ስልጣን እና ስብጥር.
በፕሪቶሪያ ስምምነት ላይ በግልፅ እንደተቀመጠው የአይአርኤ ምስረታ የበርካታ ፓርቲዎችን ተሳትፎ፣ ፍቃድ እና ስምምነትን ሊያካትት ይችላል እና በተለይም የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ መንግስትን ያካትታል። ግልፅ፣ ዴሞክራሲያዊ እና ሁሉን አቀፍ የምርጫ ሂደት እና በሁሉም ዘንድ ተቀባይነት ያለው ውጤት ያስገኛል ።
ነገር ግን የፕሪቶሪያ ስምምነት ቁልፉ አላማዎች (i) ለሁሉም ሰላምና ደህንነትን ማረጋገጥ፣ (ii) ፍትህ እና ተጠያቂነት እንዲኖር ማድረግ እና (iii) የግጭቱን መንስኤዎች መፍታት እና መፍታት ከ ሕገ መንግሥት፣ (iv) የማኅበራዊ ትስስር መልሶ ማቋቋም፣ እና (v) የፖለቲካ ማሻሻያ ማመቻቸት፣ የኢኮኖሚ ማገገሚያ እና መልሶ ግንባታ።
የትግራይ ፖለቲካል ኢኮኖሚን ለማሻሻል የዚህ ሁሉን አቀፍ IRA ምስረታ አንዱ ቁልፍ እርምጃ ነው። እነዚህ ተግባራት አሁን ያሉትን የፖለቲካ ሂደቶችና አወቃቀሮችን ማሻሻልና ማዋቀር እንዲሁም የትግራይን የፖለቲካ ባህል ለውጥ በታማኝነት የሚያጎለብቱ አዳዲስ ስራዎችን መፍጠርን ሊጠይቅ ይችላል። ዋናው ግምት አሁን ያለው ሕገ መንግሥት እነዚህን መስፈርቶች ለማሟላት የሚያስችል በቂ ኬክሮስ መስጠቱ እና የቀረው ሙሉ በሙሉ ወደነበረበት መመለስ እና መተግበር ነው። ሕገ መንግሥቱ (ሀ) የሲቪል ሰርቪሱን ከፖለቲካ ነፃ ማድረግ፣ (ለ) በሦስቱ ቅርንጫፎች መካከል ግልጽ የሆነ ሚዛንና የሥልጣን ክፍፍል፣ (ሐ) የቡድንና የግለሰብ መብቶች ጥበቃና ማሳደግ፣ (መ) ነፃ ሚዲያ፣ ነፃ ገበያ, እና ባለሀብቶች ተስማሚ ሁኔታዎች;
አብዛኛዎቹ “የዚህ ግጭት ዋና መንስኤዎች” የሚመነጩት ፖለቲከኞች እና የፖለቲካ ሃይሎች ህገ መንግስቱን ሙሉ በሙሉ እና በታማኝነት ለማክበር እና/ወይም ለመተግበር ባለመቻላቸው ነው። ስለሆነም ህገ መንግስቱን ሙሉ በሙሉ ወደነበረበት መመለስ እና መተግበር እነዚህን መሰረታዊ ችግሮች ለመፍታት እና ለማስተካከል እና ለዘላቂ ሰላም እና ፍትሃዊ እድገት መሰረት የሚጥል ነው ተብሎ ይታመናል።
ልኬት እና ጥንቅር
የ IRA ሥልጣን እና ተግባራት ውስብስብ እና አስጨናቂዎች ናቸው፣ ስለሆነም በቴክኒክ ብቃት ያለው እና በፖለቲካዊ ተነሳሽነት ያለው የቡድን እና የአመራር አይነት ያስፈልጋል። ምክር ቤቱ ከውስጥም ከውጪም ከውስጥም ከውጪም በጣም ተገቢ እና የተሻለ ዋና አስተዳዳሪ እንዲመርጥ መፍቀድ ስላለበት ዋና አስተዳዳሪውም የስራ አስፈፃሚ ቡድናቸውን እንዲመርጥ እና እንዲያደራጅ ሊፈቀድለት ይገባል። የቡድኑን አመራረጥ እና መተዳደሪያ ደንብ ሳይሆን የፖለቲካ ወይም የግል ግንኙነት ሳይሆን ብቃት እና ብቃት።
የቡድኑ አባላት ወይም መሪዎች ሊሆኑ ይችላሉ ነገርግን ምርጫቸው እና ምደባቸው በግለሰብ የቴክኒክ ብቃት እና ብቃት ላይ ብቻ የተመሰረተ እንጂ በፓርቲያቸው ውስጥ ባላቸው የፖለቲካ አቋም ወይም አቋም ላይ የተመሰረተ መሆን የለበትም።
- የነባሩ የክልል ፓርላማ ሚና እና ተግባር።
የፕሪቶሪያ ስምምነት “አካታች ጊዜያዊ ክልላዊ አስተዳደርን ለማቋቋም” የተደረሰው በዋነኛነት የተመራው እና የተነገረው በስልጣን ላይ ያለው አስተዳደር ለህወሓት አባላት “አግላይ” በመሆኑ ነው። በዲሞክራሲያዊ መንገድ የተመረጠው ቁልፍ ባለድርሻ አካላት ምክር ቤት እና የተሰጠው ስልጣን የትግራይን ፖለቲካ የበለጠ ያሳተፈ ለማድረግ ትልቅ አስተዋፅኦ ይኖረዋል። ይህም በትግራይ እና በአጠቃላይ በክልሉ ሰላም እንዲሰፍን ትልቅ አስተዋፅኦ ይኖረዋል።
የክልል ፓርላማ የማንኛውም ክልል ህግ አውጭ አካል ከመሆኑ በተጨማሪ ሌሎች በርካታ ስምምነቶችን፣ የፕሮጀክት ብድሮች ወይም ዕርዳታዎችን፣ አገራዊ የአደጋ ጊዜ መግለጫዎችን እና መሰል ጉዳዮችን ከሌሎች የክልል ፓርላማዎች እና የፌደራል ፓርላማዎች ጋር በመስማማት እና በማስተባበር ይሰራል። በፌዴራል አርክቴክቸር እና ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓቱ ውስጥ የትግራይ ተግባሪዊ እና ተምሳሌታዊ ተወካይ ነው ወደነበረበት ለመመለስ የምንተጋው።
- በሂደቱ አተገባበር ላይ ማስታወሻ
ወደታቀደው ሂደት ትግበራ ስንመጣ ዋናው ጉዳይ የጊዜ ጉዳይ ነው። እስካሁን ብዙ ጊዜ አጥተናል። እኛ እንደ ማህበረሰብ IRA ን በመመስረት ረዘም ያለ ጊዜ ለማሳለፍ አንችልም። ሂደቱን በተቻለ መጠን ዲሞክራሲያዊ እና ተወካይ ለማድረግ በሚያስፈልገን መጠን, በዚህ ጊዜ ውስጥ የተብራራ የምርጫ ሂደት እንዲኖር ማድረግ አንችልም. ከዚሁ ጋር ግን እኛ የትግራይ ተወላጆች የትግራይን የፖለቲካ ምኅዳር በመሠረታዊነት ለመቀየር ይህንን ዕድል እንዳያመልጠን። ለዚህ ደግሞ ሚዛኑን መጠበቅ አለብን፡ አሁን ያለው ኮሚቴ አሁንም ፕሮፖዛላቸውን በማዘጋጀት ላይ እያለ የትግራይ መንግስት የጎደሉትን ቁልፍ ባለድርሻ አካላት ማለትም እንደ ተቃዋሚ ፓርቲዎች፣ አካዳሚዎች፣ የንግዱ ማህበረሰብ ወዘተ መጋበዝ አለበት እላለሁ። . ተወካዮቻቸውን በጊዜው እንዲመርጡ እና እንዲልኩ በቀረበው ግምገማ እና የአፈፃፀም ሀሳብ ላይ እንዲሳተፉ. ይህም ጊዜን ከመቆጠብ በተጨማሪ በዋና ዋና ጉዳዮች ላይ እንደ የምክር ቤቱ አደረጃጀትና ሥልጣን እንዲሁም በእቅዱ አፈጻጸም ላይ የሚሳተፍ ሁሉን አቀፍ እና ህጋዊ ኮሚቴ ይፈጥራል።- ፃድቃን ገብረትንሣኤ በእንግሊዝኛ ከፃፈው አርቲክል የተወሰደ
- Asfaw Abreha